پیشگیری از دیابت به کمک ورزش پیلاتس

چکیده

با پیشرفت تکنولوژی و تغییر در سبک زندگی در جوامع امروزی، بیماری دیابت به خصوص نوع دوم آن شیوع فزاینده ای یافته است. فعالیت های بدنی با توجه به هزینه اندک و ماهیت غیر دارویی آن،به عنوان راهکاری پیشگیرانه در مدیریت این بیماری ، مطرح می شود. با توجه به مطالعات صورت گرفته در سال های اخیر، پیلاتس یکی از رشته های موثر ورزشی در کنترل بیماری دیابت می باشد. در مقاله پیش رو به بررسی و مطالعه تاثیرات رشته پیلاتس بر پیشگیری و درمان بیماری دیابت خواهیم پرداخت.
مروری بر تحقیقات پیشین در درمان دیابت انجام پذیرفته که با توجه به نتایح بدست آمده، انجام منظم ومتداول تمرینات پیلاتس در طول هفته، علاوه بر نقش موثر آن در پیشگیری از وقوع بیماری دیابت، می تواند در تنظیم میزان فاکتورهای خونی از قبیل چربی، گلوکز، فشار خون، اضطراب، افسردگی و بهبود کیفیت خواب تاثیر به سزایی داشته باشد.

مقدمه

ديابت یکی از شايع ترين بيماری های مزمن متابوليـك می‌باشد. در بیماران مبتلا به دیابت، فقدان و یا کمبود هورمون انسولین منجر به افزایش سطح قند خون(هایپرگلیسمی) می‌گردد. این هورمون علاوه بر متابولیسم گلوکز و سایر کربوهیدرات‌ها، در متابولیسم پروتئین‌ها، چربی‌ها و همچنین در حفظ تعادل آب و الکترولیت‌های بدن نقش اساسی دارد.
تنظیم میزان قند خون در محدوده طبیعی بدن از تعادل میان گلوکز ورودی به داخل جریان خون، شکل ذخیره شده آن در کبد، جذب گلوکز توسط بافت‌های بدن و همچنین مهم‌تر از همه مغز در سوی دیگر حاصل می‌شود[1]. شیوع دیابت نوع 2 بیشتر در جوامع مدرن امروزی به حد اپیدمی رسیده است و شواهد اپیدمیولوژیک بیانگر این مسئله می باشند.
اگر راهکار موثری در جهت پیشگیری از این بیماری ارائه نگردد، شیوع این بیماری در سطح جهانی سیر صعودی پیدا خواهد کرد. تخمین زده شده است که تا سال 2030، تعداد افراد مبتلا به بیماری دیابت به بیش از 366 میلیون نفر خواهد رسید که بیش از دو برابر سال 2000 می باشد. اکثریت مبتلایان جدید از کشورهای در حال توسعه خواهند بود، که به  نظر می‌رسد خاورمیانه در این میان بیشترین شیوع دیابت را تا سال 2020 خواهند داشت. تغییرات سریع در سبک شیوه زندگی در این کشورها، باعث افزایش شیوع چاقی و دیگر بیماری‌های غیر واگیر گردیده است که به نظر می‌رسد عامل اصلی در افزایش بی رویه بروز دیابت در سطح جهانی می باشند[2].

1- انواع بیماری دیابت

به طور كلی دیابت به چهار گروه زیر تقسیم می گردد.

• دیابت نوع 1
• دیابت نوع 2
• دیابت حاملگی
• دیابت به علل متفرقه

دیابت نوع 1

در دیابت نوع 1 كه 10 الی 15 درصد كل موارد دیابت را تشكیل می‌دهد، تولید انسولین از پانكراس به علت از بین رفتن سلول‌های سازنده‌ی انسولین، متوقف می‌‌گردد. افراد مبتلا به این نوع از دیابت می بایستی انسولین مورد نیاز بدن خود را از طریق تزریق به صورت روزانه تأمین کنند؛ به همین دلیل به دیابت نوع 1 “دیابت وابسته به انسولین” نیز می گویند.
دیابت نوع 1 اغلب در سنین زیر 30 سال اتفاق می افتد، لذا به آن “دیابت جوانی” نیز گفته می شود. دیابت نوع 1 به دلیل عوامل ایمنولوژیک و ناشناخته بروز می‌کند، در حالی‌که در بروز دیابت نوع 2 دخالت یک و یا چند عامل مختلف می‌تواند سبب افزایش مقاومت بافت‌های بدن نسبت به جذب هورمون انسولین گردد[3].

دیابت نوع 2

این نوع دیابت بیشتر در بالغین بالای 30 سال و همچنین افراد چاق دیده می‌‌شود که 85 الی 90 درصد كل موارد دیابت را شامل می‌گردد و انسولین تولید شده از پانكراس در این افراد به خوبی عمل نمی‌‌كند.
در واقع یا پانكراس به اندازه‌ی كافی انسولین ترشح نمی‌‌كند و یا انسولین ترشح شده، به علت وجود مقاومت سلول‌ها به انسولین (مخصوصاً در افراد چاق)، فاقد كارآیی لازم می باشند. به این نوع دیابت، “دیابت غیر وابسته به انسولین” یا “دیابت بزرگسالان” نیز می‌گویند.

دیابت حاملگی

دیابت حاملگی به دیابتی گفته می‌‌شود كه برای اولین بار در طول حاملگی تشخیص داده می شود. این نوع از دیابت معمولاً گذرا بوده و بعد از اتمام حاملگی بهبود می‌‌یابد. خانم‌های مبتلا به دیابت حاملگی سال‌های بعد مستعد ابتلا به دیابت نوع 2 می‌باشند.
بـا توجـه بـه عـوارض حـاد و مـزمن متعـدد و بـسيار جدي اين بيماري نظير اختلالات بينايي، كليـوي، قلبـي_عروقي و عصبي كه منجـر بـه نابينـايي، نارسـايي حاد كليویی، آسیب به اعصاب محیطی (نوروپاتی محیطی) همراه با اختلالات حسی و ضعف حرکتی، مشکلات پاها، به ویژه درد و زخم ناشی از نوروپاتی و اختلال در گردش خون محیطی، مشکلات شبکیه و آب مروارید، سكته قلبـي يـا مغـزي و قطـع عـضو مـي‌شـود، در صـورتي كـه اقـدام مناسـبی در  جهـت پيـشگيري، كنتـرل و درمان صورت نگیرد، محدودیت‌ها و معضلات بیشماری برای جمعیت رو به تزاید و افراد در معرض خطر به وجود خواهد آورد[1, 3].

2- برخی از عوارض دیابت

دیابت نوع 2 بیماري مزمنی است که با سرعت هشدار دهنده‌ایي در جهان در حال گسترش است. عوامل محیطی و ژنتیکی، مانند کم تحرکی و رژیم غذایی ناسالم، مقاومت انسولین و اختلال کارکرد سلول‌هاي بتا در ایجاد این بیماري دخالت دارند. شیوع روزافزون چاقی و سبک نادرست زندگی و بی تحرکی از عوامل مهم در بروز دیابت نوع 2 و همچنین بروز عوارض ناشی از آن محسوب می‌شوند.
دیابت دارای عوارض متعددي می باشد. عوارض کوتاه مدت آن شامل هیپوگلیسمی و هیپرگلیسمی و عوارض بلندمدت ان از فزونی مزمن قند خون ناشی می شود. مبتلایان به دیابت براي انجام امور خود، مشکلات متعددي را تجربه می کنند. برخی پژوهش‌ها، علاوه بر مشکلات جسمی درجات بالایی از مشکلات روحی را در افراد دیابتی گزارش کرده‌اند؛ این مشکلات شامل افسردگی، اضطراب، پرخاشگري و غیره می‌باشد.
ديابت بر قدرت عضلاني و ميزان نيروي توليد شده توسط عضلات و همچنين توان مورد نياز براي ثبات مفصل تأثير مي‌گذارد. قدرت اندام تحتاني به ميزان 40 درصد بين 30 الی 80 سالگي كاهش مي‌يابد و ظرفیت استقامت عضلات که براي انقباض‌هاي مكرر در سطح زير بيشينه می باشد، به واسطة ديابت و افزايش سن كاهش مي‌يابد كه به كاهش سطح مقطع عضلات منجر مي‌شود که اين كاهش، در توده‌ی عضله اندام تحتاني بيشتر از اندام فوقاني است.
در نتيجه اختلالات حفظ تعادل در بيماران مبتلا به ديابت را مي‌توان ناشي از كاهش حس، اختلال در حس عمقي، كاهش قدرت عضلات اندام تحتاني به خصوص پاها و مچ پاها،كاهش تحرك‌پذيري مفصل مچ پا و كاهش استقامت عضلاني كه مي‌تواند بر توانايي حفظ تعادل تأثير بگذارد، دانست[4]. مطالعات فراواني كاهش فعاليت بدني در جوامع را با افزايش شيوع ديابت نوع دوم مرتبط دانسته‌اند.

3- اهمیت ورزش

امروزه، اصول اساسی کنترل دیابت را آگاهی و دانش، کنترل عوارض دیابت، رژیم درست غذایی، داروها و فعالیت های جسمانی می‌دانند که در نتیجه هزینه ی اندك و ماهیت غیردارویی فعالیت جسمانی، اهمیت درمانی آن را افزون‌تر می‌سازد.
برخی از محققین معتقدند فعالیت جسمانی منظم، نقش کلیدي در مدیریت دیابت نوع 2، خصوصأ کنترل گلایسمی و اصلاح عوامل خطر قلبی_عروقی و افزایش حساسیت به انسولین، کاهش چربی بدن و فشارخون دارد و باعث کاهش معنی‌دار هموگلوبین گلیکوزیله و قند خون، کاهش هیپرلیپیدمی و عوامل خطر بیماري قلبی می‌شود و همچنین مزایاي روانشناختی را براي بیمار به همراه دارد که باعث بهبود سطح اضطراب و سلامت عمومی وي می‌شود. در حالی که عده‌اي دیگر معتقد هستند که همیشه فعالیت بدنی باعث کاهش اضطراب در افراد نمی شود بلکه این اثر، بستگی به نوع فعالیت جسمانی نیز دارد[5].

4- معرفی پیلاتس

پیلاتس به عنوان یکی از روش‌هاي ورزشی که در سالهاي أخیر مورد توجه متخصصان ورزشی و توانبخشی قرار گرفته و به طور وسیعی در حال فراگیر شدن می باشد. این ورزش در سال 1880 به وسیله‌ی ژوزف پیلاتس ابداع گردید كه در آن تمركز بر روي كنترل حركات(کنترولوژی)، وضعيت قرارگيري بدن و تنفس است و متشكل از حرکاتی که بر روي پيشرفت، انعطاف، قدرت و تعادل در تمام اندام هاي بدن تمركز دارند، بدون اينكه عضلات از شكل طبيعي خود خارج شود. پيلاتس به معناي ايجاد هماهنگي كامل بين جسم، ذهن و روح است. در پيلاتس فرد ابتدا از طريق كنترلوژي به شيوه‌اي هدفمند، كنترل كامل جسم خود را در دست مي‌گيرد و سپس از طريق تكرار كامل حركات به شيوه‌اي تدريجي ولي پيشرفت كننده به نوعي هماهنگي طبيعي دست پيدا مي‌كند.
اين تمرينات شامل حركات كششي و قدرتي است كه در طول دامنة حركتي مفصل، با سرعت كنترل شده همراه با تمركز و تنفس‌هاي عميق انجام مي‌گيرد و روش تمريني متشكل از حرکت‌هايي است كه بر پيشرفت انعطاف، قدرت و تعادل در تمام اندام‌هاي بدن تمركز دارند، بدون اينكه عضلات از حالت طبيعي خود خارج شود.
اين روش تمريني از حركات كنترل شده‌اي تشكيل شده كه بين بدن و مغز هارموني فيزيكي ايجاد مي‌كند و توانايي بدن افراد مختلف را در هر سنی افزايش مي‌دهد. از آنجا كه اين روش تمريني در وضعيت‌هاي ايستاده، نشسته و خوابيده بدون طي مسافت و پرش و جهش انجام مي‌گيرد، آسيب‌هاي ناشي از صدمات مفصلي را كاهش می دهد، زيرا حركات ورزشي در دامنه‌هاي حركتي در سه وضعيت مذكور با اجراي تنفس‌هاي عميق و انقباض‌هاي عضلاني انجام مي‌گيرد.
اجراي اين تمرينات به مهارت و تجهيزات خاصي نياز ندارد و روي تشك و براي افراد با هر نوع آمادگي جسماني قابل اجراست[4]. در تعریف سلامتی، هر دو جنبۀ فیزیکی و روانی با هم در نظر گرفته می‌شود و سلامتی به معنی نبودن بیماري و یا عدم نقص یا کمبود در هر یک از جنبه‌هاي جسم و روان می‌باشد. ژوزف پیلاتس نشان داد ورزش پیلاتس داراي 6 اصل کلی آرامش، تمرکز، دقت، هماهنگی، اجرای روان حرکت و تنفس می باشد[5, 6].

5- ارتباط پیلاتس و دیابت

با توجه به مزیت ورزش پیلاتس می‌توان این طور گفت که انجام این فعالیت‌ها، خطر بروز آسیب‌هاي ناشی از صدمات مفصلی و عضلانی را که در اثر انجام حرکت‌هاي پرتابی ایجاد می‌شوند کاهش می‌دهد و در هر مکان (خانه، محل کار، فضاي باز و بسته …) و براي هر قشري از افراد جامعه از جمله سالمندان نیز قابل اجرا می‌باشد.
با توجه به اینکه آسیب‌هاي ورزشی در بیماران دیابتی اهمیت ویژه‌اي دارد، پیلاتس می‌تواند ورزش مناسبی براي آنان باشد[5]. تحقیقات نشان می دهد که پیلاتس موجب بهبود قدرت عضلانی، تعادل ایستا و پویا[7] و بهبود تعادل دینامیک و عملکرد راه رفتن[8] در افراد سالمندان می ‌شود. در مقاومت به انسولین توانایی سلول‌های کبد و عضله در برداشت گلوکز از خون و ذخیره کردن آن به صورت گلیکوژن کاهش می‌یابد.
در سطوح سلول‌های عضلانی انتقال دهنده‌های گلوکز (GLUT-4) با وجود اینکه پروتین (GLUT-4) و mRNA در سطوح طبیعی هستند، به صورت طبیعی از سیتوپلاسم به غشای عضلانی انتقال نمی‌یابند. تمرینات پیلاتس می‌تواند موجب تنفس‌های عمیق و دیافراگمی در طی تمرین شده و منجر به افزایش سطح انرژی شود، بطوریکه علاوه بر عضلات فعال، عضلات تنفسی نیز انرژی مصرف می‌کنند و این تنفس‌های عمیق و دیافراگمی موجب اکسیژن‌رسانی بهتر و بیشتر به عضلات فعال می‌شود که این امر می‌تواند موجب اکسایش بیشتر چربی نیز شود.
در حقیقت سازگاری ایجاد شده بر اثر تمرین پیلاتس این است که اولا در پاسخ به تمرین پیلاتس در بیماران دیابتی نوع 2 افزایش دانسیته عروق عضلانی و همچنین بهبود در حداکثر اکسیژن مصرفی و فعالیت آنزیم‌های اکسیداتیو در عضلات اسکلتی دیده می‌شود، ثانیا تمرینات  پیلاتس، حساسیت فرد را نسبت به انسولین افزایش می‌دهد. این بهبود حساسیت انسولین احتمالا با ظرفیت اتصال انسولین به محل گیرنده‌های هر یک از سلول‌های عضلانی مرتبط می باشد.
همچنین باافزایش حساسیت سلول های کبدی به انسولین، نیاز بدن را به انسولین برای جذب گلوکز اضافی از گردش خون را کاهش خواهد داد[9]. در اصل در اثر تمرینات پیلاتس یک حالت ورزیدگی در عضلات به وجود آمده که فرد مبتلا به دیابت در هر مرحله‌ای از استراحت گرفته تا شدت‌های مختلف تمرینی سبک تا سنگین به انسولین کمتری نیاز خواهد داشت.
در چنین موقعیتی تمرین می‌تواند اغلب سطوح انسولین پلاسما را در حالت استراحت کاهش دهد و تولید انسولین را هنگام آزمایش تحمل گلوکز پایین آورد که هر دو، دال بر بهبود حساسیت به انسولین و کاهش نیاز به انسولین در افراد دیابتی نوع دو می‌باشد. از تاثيرات مختلف تمرینات پيلاتس می‌توان به رهاسازی هورمون كليدی (مانند سرتونين) موثر در احساس خوب بودن، ایجاد آرامش در بدن، كاهش هورمون كورتيزول (هورمون استرس)، كاهش خستگی تاخيری و افزایش اعتماد به نفس اشاره كرد که رها سازی این هورمون در بیماران مبتلا به دیابت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
ارزش‌ها و مزایای تمرینات ورزشی پیلاتس منحصر به جسم نيست بلکه این تمرینات در بهداشت روان و سلامت ذهن نيز موثراست [10]. تحقیقات نشان می دهد که ديابت بر قدرت عضلاني و ميزان نيروي توليدشده توسط عضلات و همچنين توان مورد نياز براي ثبات مفصل تأثير مي‌گذارد.
قدرت اندام تحتاني به ميزان 40% درصد بين 30 تا 80 سالگي كاهش مي‌يابد و استقامت هم كه ظرفيت عضلات براي انقباض‌هاي مكرر در سطح زير بيشينه است، به واسطة ديابت و افزايش سن كاهش مي‌يابد كه به كاهش سطح مقطع عضلات منجر مي‌شود و اين كاهش در تودة عضله در اندام تحتاني بيشتر از اندام فوقاني است.
در نتيجه مشكل حفظ تعادل در بيماران مبتلا به ديابت را مي‌توان ناشي از كاهش حس، اختلال در حس عمقي، كاهش قدرت عضلات اندام تحتاني به خصوص پاها و مچ پاها،كاهش تحرك‌پذيري مفصل مچ پا و كاهش استقامت عضلاني كه مي‌تواند بر توانايي حفظ تعادل تأثير بگذارد، دانست. به منظور درمان مناسب مبتلايان به ديابت نوع 2، تنظيم رژيم غذايي، درمان دارويي و تمرينات ورزشي پیلاتس اهميت حياتي دارند[4].

6- ارایه کارهای انجام شده

هدف از اين جمع‌آوری، تعيين اثربخشي تمرينات منتخب پيلاتس بر بیماری ديابت می‌باشد.از آنجایکه ديابت با اختلال در ارگان‌هاي مختلف همراه بوده و پيامدهاي ناشي از آن شايان توجه است، می‌توان گفت پيلاتس روش مفيدي به منظور كنترل بيماري می باشد[7].
با انجام تمرینات پیلاتس حساسیت به انسولین افزایش یافته و باعث تحریک ماهیچه‌های اسکلتی به جذب گلوکز با استفاده ازاتصال دهنده‌های تیپ 4 گلوکز می‌شوند[11].
در بررسی‌های صورت گرفته کاهش معناداری در شاخص مقاومت انسولین و افزایش معناداری در VO2max ( نشان دهنده‌ی حداکثر توان عضلات قلب، ریه‌ها و ماهیچه‌ها در مصرف اکسیژن به هنگام ورزش می‌باشد)دیده می شود[9].
تحقیقات نشان داده، تمرینات پیلاتس باعث کاهش معناداری در شاخص مقاومت به انسولین، LDL و افزایش معنی‌دار HDL و VO2max شده است[9].
با توجه به افزایش اضطراب در افراد دیابتی که باعث ترشح همومون کورتیزول می‌شوند، تحقیقات نشان می دهد که تمرینات متداول پیلاتس در طول هفته باعث کاهش 5/32% اضطراب در این گروه از بیماران می‌شوند، که خود می‌تواند به عنوان درمان مکمل کاربرد داشته باشد. همچنین میزان قند ناشتا یا FBS و HBA1C کاهش چشم‌گیری خواهد داشت[5].
تمرینات پیلاتس می‌تواند باعث بهبود معنادار در قدرت عضلانی، تعادل ایستا و هموگلوبین گلیکولیزه می‌شوند[4].
با توجه به مقالات ارایه شده تمرینات پیلاتس باعث کاهش معنادار وزن، درصد چربی، گلوکز خون، انسولین، مقاومت به انسولین، ویسفاتین و افزایش معنادار حداکثر اکسیژن مصرفی شده و تمرینات پیلاتس، ویسفاتین پلاسما و مقاومت به انسولین را در دیابت نوع دو کاهش می‌دهد.
تمرینات فیزیکی پیلاتس بر روی ميزان درد، خستگي، سلامت روان، اضطراب، افسردگی، قند خون ناشتا و گلیکوزیله مقادیر هموگلوبین تاثیرات مثبتی داشته است[4].
در مورد دیابت نوع 1 با وجودی كه تحقیقات زیادی در مورد روش‌های مختلف پیشگیری از آن در حال انجام است، ولی هنوز راه حل قطعی برای پیشگیری از آن به دست نیامده است. در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 بعد از فاکتورهای انسولین و رژیم غذایی[1]، تمرینات پیلاتس سومین فاکتور موثر در گردش گلوکز خون می‌باشد. در این افراد تمرینات پیلاتس باعث کنترل گاسمیت و کنترل خوب متابولیسمی می‌شود[1, 12].

7- نتیجه‌گیری

در این مقاله سعی گردید که ارتباط انجام تمرینات رشته پیلاتس و پیشگیری و درمان بیماری دیابت مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. عضلة اسكلتي محل عمدة مقاومت به انسولين در ديابت است و نشان داده شده كه تمرين‌هاي پیلاتس حساسيت اين بافت را به انسولين افزايش مي‌دهد. انجام تمرینات رشته پیلاتس علاوه بر نقش مؤثر در پيشگيري اوليه، موجب بهبود گلوكز، چربي، وزن، فشار خون، اضطراب، افسردگي و كيفيت خواب در بيماران مي‌شود. همچنين فعاليت بدني با كاهش خطر بیماری های قلبي-عروقي در افراد سالم و بيمار همراه است.

8- تقدیر و تشکر

پژوهش حاضر برگرفته از مقالات داخلی و خارجی که در رفرنس آمده، می‌باشد. از خانم دکتر فرنوش صادقی وفا از همکاری در تهیه این مقاله تقدیر و تشکر می شود.

9- منابع

1. Rezaei, N., et al., The effect of nutrition education on knowledge, attitude and practice of type 1 diabetic patients from Aligoodarz. 2006. 8.
2. هراتی, et al., میزان بروز مبتنی بر جمعیت دیابت نوع 2 و عوامل خطر ساز همراه آن: مطالعه قند و لیپید تهران. 2009. 8(4): p. 347-356.
3. Paterson, J., Teaching Pilates for Postural Faults, Illness and Injury. 2009: Elsevier.
4. ابراهیمی, et al., تأثیر تمرینات منتخب پیلاتس بر قدرت عضلانی، تعادل و هموگلوبین گلیکوزیلۀ بیماران زن مبتلا به دیابت نوع2. 2015. 7(2): p. 251-265.
5. تقدسی, et al., بررسی تأثیر تمرینات پیلاتس بر اضطراب زنان مبتلا به دیابت نوع 2. 2014. 4(1): p. 687-699.
6. Junges, S., C.B. Jacondino, and M.G.J.S.M. Gottlieb, Effect of Pilates exercises in risk factors for cardiometabolic diseases: a systematic review. 2015. 25(1): p. 15.
7. نوع, ا., et al., عنوان: تاثير تمرينات پيلاتس بر عملکرد قدرت عضله دوقلو و تعادل ايستاي و پويايي زنان سالمند.
8. دنیاپور, et al., تاثیر تمرینات پیلاتس بر بهبود تعادل پویا و عملکرد راه رفتن مردان سالمند با سابقه زمین خوردن. 2013. 2(3): p. 11-18.
9. نوع, ا., et al., عنوان: تغييرات شاخص مقاومت به انسولين HDL, VO 2 max و LDL بيماران نوروپاتي ديابتي پس از هشت هفته تمرينات پيلاتس.
10. نيلوفر, ح., et al., بررسي تاثير تمرينات پيلاتس بر کيفيت زندگي زنان سالمند مبتلا به ديابت نوع دو.
11. فتحی, میر, and ا.J.س.و. مراقبت, تاثیر هشت هفته تمرین پیلاتس بر ویسفاتین پلاسما و شاخص مقاومت به انسولین زنان چاق. 2018. 20.
12. Tunar, M., et al., The effects of Pilates on metabolic control and physical performance in adolescents with type 1 diabetes mellitus. 2012. 26(4): p. 348-351.