چكيده
اختلال حركتي، حسي و اندام لنفاوي در اندام فوقاني و كاهش خودپنداره، از جمله مشكلات پس از جراحي ماسـتكتومي است. اثر برنامه‌هاي بازتواني بر اين مشكلات متناقض است. ازاين‌رو، اين تحقيق با هدف تـأثير سـه روش تمرينـي يوگـا، پیلاتس و فعال رايج بر دامنه‌ی حركتي، اندام فوقاني و خودپندارة بدني زنان متعاقب جراحی ماستكتومی اجرا شد.
در يـك كارآزمايي نيمه تجربي، 38 زن (45-28 ساله و ميانگين وزن08/22±66 كيلوگرم) مبتلا بـه سـرطان پسـتان بـه صـورت تصادفي در سه گروه يوگا، پيلاتس و فعال رايج قرار گرفتند. گروه يوگا به مـدت دو هفتـه در زمـان بسـتري شـدن، 15 جلسه تمرین يوگا شامل پنج حركت آسانا يوگا را انجام داد و گروه پیلاتس در همـين مـدت تمرينـات مت پـيلاتس و گروه فعال رايج پنج حركت اندام فوقاني را اجرا كردند.
دامنة حركتي، محيط و خودپندارة بـدني قبـل و پـس از فعاليـت اندازه‌گيري شد و با استفاده از تحليل واريانس يكطرفه و تي همبسـته در سـطح معنـاداري 05/0 بررسـي شـد. پـس از تمرينات يوگا و پیلاتس ميزان فلكشن، اكستنشن، چرخش داخلي و خارجي شانه، فلكشن و اكستنشـن آرنـج، فلكشـن، اكستنشن، انحراف به سمت زند اعلا و زند اسفل مچ و خودپندارة بدني افزايش معنـادار و محـيط بـازو و سـاعد كـاهش معنادار يافت. درحاليكه فلكشن، اكستنشن، چرخش داخلي و خارجي شانه، فلكشن، اكستنشـن آرنـج و فلكشـن مـچ و خودپندارة بدني در گروه فعال رايج افزايش معنادار يافت.
نتايج نشان داد تمرينـات يوگـا و پیلاتس در كـاهش عـوارض جانبي ماستكتومي از جمله افزايش دامنة حركتي اندام فوقاني و خودپندارة بدني و كاهش ادم مؤثرتر بـوده انـد، ازايـن‌رو پيشنهاد مي‌شود از اين تمرينات به عنوان روش مؤثر در بازتواني بيماران پس از جراحي ماسـتكتومی استفاده شود.
ورزش یوگا
از ورزش يوگا به عنوان يك نظام خوديار فردي براي حفظ تندرستي و پيشرفت روحي-معنوي ياد مي‌كنند. يوگا روش كنترل امواج فكر يا ذهن است. اين ورزش، روش رويكرد نظام‌مند دستيابي به وحدت با هستي است و مكتب مراقبة فكر است كه انسان را تشويق مي‌كند و ياري مي‌دهد كه به عاليترين امكانات بالقوة خود دست يابد. همچنین آنها را بالفعل كند و اگر تصور كنيم كه ورزش يوگا در جوامع انساني موجب تأمين سلامتي و شادابي مي‌گردد و در تقويت روحيه انسان دوستانه دخيل است.
براي افراد مبتلا به سرطان پستان هم به عنوان اعضاي اين جامعه مي‌تواند مثمر ثمر باشد و موجب تقويت جسمي و روحي آنان شود. با اين تفاوت كه اگر ورزش يوگا براي همگان شايد به طور جنبي گاهي به عنوان تفريح در زندگي مطرح باشد، براي زنان مبتلا به سرطان پستان، يكي از ضروريات حياتي تلقي مي‌شود و پرداختن به آن در بهبود يا حفظ شرايط و وضيعت موجود مؤثر است. بايد باور كرد كه گاهي در زندگي، شرايطی به وجود مي‌آيد كه موجب ناراحتي جسمي و عوارض جسمي مي‌شود، ولي فرد بايد با اين زندگي دست و پنجه نرم كند و در بهبود خويش بكوشد.
تاثیر یوگا در كاهش درد بيماران مبتلا به سرطان پستان
در تحقیقات وادیراج و همکاران (2009) تأثير تمرين يوگا در كاهش درد و خستگي و افزايش عملكرد فيزيكي در بيماران مبتلا به سرطان پستان معنادار بود. همچنين دانئور و همكاران (2009) تأثير مثبت يوگا بر كاهش خستگي و رائو و همكاران(2009) اثر مثبت آن را در كاهش استرس و نگراني و نشانه‌هاي بيماري در بيماران مبتلا به سرطان پستان گزارش كردند . باناسيكي (2008) نيز در تحقيقي در زمينة بررسي تمرينات يوگا به بهبود عملكرد روحي – رواني و فيزيكي دست يافت. مادل و همكاران به تأثير مثبت يوگا بر كيفيت زندگي بيماران مبتلا به سرطان پستان اشاره كردند.
ورزش پیلاتس
ورزش پیلاتس، روش تمريني در علم كنترولوژي است كه موجب ايجاد هماهنگي كامل بين جسم، ذهن و روح مي‌شود. هدف از اين روش تمريني، آن است كه فرد ابتدا از طريق كنترولوژي به شيوة هدفمند، كنترل جسم خود را به دست گيرد و سپس با تكرار كامل حركات آن به شيوة تدريجي ولي پيشرفت كننده به هماهنگي عصبي–عضلاني طبيعي دست يابد.
مدعيان ترويج اين روش تمريني بر اين عقيده‌اند كه كنترولوژي موجب پرورش هماهنگ اجزاي بدن مي‌شود؛ حالت‌ها و حركات نادرست بدن را اصلاح مي‌كند. نيروي حيات را به بدن باز مي‌گرداند و توان ذهني را افزايش مي‌دهد. در پژوهش‌هاي كمي اثر تمرينات پیلاتس بر بهبود عوارض جراحي سرطان پستان گزارش شده است. براي مثال كيز (2008) گزارش كرد كه تمرينات پيلاتس متعاقب عمل جراحي سرطان پستان، افزايش چشمگيري در بهبود عملكرد اندام فوقاني سمت مبتلاي بيماران نشان داد، ضمن اينكه دامنة حركتي فلكشن، ابداكشن، چرخش داخلي و خارجي شانه به طور چشمگيري افزايش يافت.
نتايج تحقيق ماتريل نشان داد كه انجام يك سري فعاليت‌هاي كنترل شده موجب بهبود عملكرد شانه و كاهش استرس و افزايش كيفيت زندگي در بيماران مي‌شود.
كدام يك از روش‌هاي تمريني در بهبود عوارض جراحي در سمت ماستكتومي مؤثرتر است؟
در تمامي تحقيقاتي كه اشاره شد، مبني بر تأثير روش‌هاي مختلف بر بازتواني در بيماران مبتلا به سرطان پستان پس از جراحي، ورزش به دليل بهبود سوخت و ساز و گردش خون مناسب‌تر و كاهش سفتي و درد مفاصل، بر بهبود حركت تأثير مثبت دارد و موجب افزايش انرژي و ايجاد حس عادي بودن و بهبود خلق و خوي مي‌شود و به بدن الگوي واقعي خودش را مي‌آموزد و سطح آگاهي و آرامش را در بيماران افزايش مي‌دهد.
با توجه به اينكه اثر برنامه‌هاي بازتواني بر دامنة حركتي اندام فوقاني در زنان مبتلا به سرطان پستان به تنهايي بررسي شده و در مقام مقايسه با يكديگر قرار نگرفته است، هنوز اين ابهام وجود دارد كه كدام برنامة تمريني و روش مؤثرتر است و كمك بيشتري به بيمار مي‌كند تا هرچه سريع‌تر دامنة حركتي لازم را به دست آورد و براي مراحل بعدي درمان آماده شود. همچنين از آنجا كه تمامي عوارض جراحي موجب كاهش خودپنداره بدني در بيماران مبتلا به سرطان پستان مي‌شود. بايد بررسي شود كدام يك از روش‌هاي تمريني در بهبود عوارض جراحي در سمت ماسـتكتومی مؤثرتر است.
تحقيق حاضر با هدف بررسي تأثير سه روش تمريني يوگا، پیلاتس و اكتيورايج بر دامنة حركتي و ادم اندام فوقاني و خودپندارة بدني بيماران مبتلا به سرطان پستان پس از جراحي راديكال ماسـتكتومی (با توجه به اينكه تمام عوارض جراحي در بيماران راديكال ماسـتكتومی به وضوح مشخص بوده و بيماران بكر و تازه‌اي هستند) اجرا شد.
هدف
هدف از تحقيق حاضر مقايسة تأثير سه روش تمريني يوگا و پيلاتس بر دامنة حركتي و ادم اندام فوقاني و خودپندارة بدني در زنان مبتلا به سرطان پستان پس از جراحي ماسـتكتومی بود. تمرينات پيلاتس و يوگا بر تمامي فاكتورهاي مورد اندازه‌گيري تأثير مثبت داشت. تمرينات فعال رايج در فاكتور افزايش فلكشن شانه، فلكشن آرنج تأثير مثبت داشت. بين دو روش تمريني پيلاتس و فعال رايج در متغيرهاي فلكشن شانه، چرخش خارجي شانه، فلكشن مچ دست و انحراف به سمت زند اعلا و اسفل و همچنين خودپندارة بدني تفاوت معنادار مشاهده شد، ولي بين دو گروه يوگا و فعال رايج تنها در فاكتور خودپنداره بدني تفاوت معنادار بود و بين دو گروه پيلاتس و يوگا تفاوت معنادار نبود.
چگونه پیلاتس دامنه حركتی مفاصل را بهبود می‌بخشد
نتايج تحقيق حاضر در مورد تمرینات پیلاتس با نتايج تحقيق كيز (2008) همخواني دارد. احتمالاً به دليل اينكه پیلاتس روشي متشكل از ورزش‌هايي است كه روي پيشرفت انعطاف و قدرت در تمام اندام‌هاي بدن تمركز دارند (11)، بدون اينكه عضلات را حجيم كند يا آنها را از بين ببرد. به صورتي كه در اين روش، حركات بين بدن و مغز هارموني ايجاد مي‌كند و توانايي و انعطاف‌پذيري عضلات را افزايش مي‌دهد. بنابراين با كاهش سفتي و خشكي مفصل، دامنة حركتي مفاصل بهبود يافت.
همچنين اين ورزش به فرد مي‌آموزد كه با مغز و ارادة خويش، اختيار كامل جسم را در دست گيرد و بدين ترتيب عضلات و مفاصل فرد از ارادة او فرمان ببرند و هماهنگي عصبي- عضلاني در فرد افزايش مي‌يابد و در نتيجه احتمالاً از اين طريق به افزايش دامنة حركتي اندام فوقاني بيمار كمك مي‌كند. با بهبود دامنة حركتي و گسترش عملكرد مفاصل اندام فوقاني، ادم و درد كاهش مي‌يابد و فرد احساس خوبي يافته و خودپندارة بدني در بيماران افزايش مي‌يابد.
چگونه یوگا بر دامنه حركتی مفاصل تاثیر می‌گذارد
در مورد تمرينات يوگا نتايج تحقيق حاضر با يافته‌هاي تري (2007) و ويلي (2005) همخواني دارد كه احتمالاً تمرينات يوگا در پي افزايش آرامش كامل دروني در فرد است (13) و زماني كه اين آرامش ايجاد شود، از طريق هماهنگي جسمي-ذهني بر دامنة حركتي اندام فوقاني اثر مي‌گذارد. از طرفي اين تمرينات موجب كاهش ادم و درد مي‌شوند و با ايجاد حركت و كاهش درد و ادم بر دامنة حركتي اندام فوقاني مؤثر است.
همچنين ورزش يوگا موجب بهبود سلامت روحي و رواني بيماران مي‌شود و چون اين زنان استرس‌هاي زيادي دارند، مي‌توانند با انجام حركات ورزش يوگا آرامش روحي خود را بازيابند. از اين طريق فقر حركتي بيماران و عوارض جراحي كاهش مي‌يابد همچنين ورزش يوگا موجب افزايش توان بيماران مي‌شود و در نتيجه خستگي و درد در آنان كاهش مي‌يابد و از اين طريق بر افزايش قدرت عضلاني تأثير مي‌گذارد و موجب افزايش دامنة حركتي اندام فوقاني مي‌شود.
از طرفي اين تمرينات در جذب بيماران مؤثر است و بيمار مي‌آموزد كه در زندگي گاهي مشكلات جسمي به وجود مي‌آيد. ولي بايد با اين مشكلات دست و پنجه نرم کرد و براي بهبود خويش كوشيد و اين ورزش‌ها موجب مي‌شود كه تخلية لنف نسبت به حالت عادي پانزده برابر بيشتر شود. در نتيجه از ادم جلوگيري مي‌كند و سنگيني اندام فوقاني كاهش مي‌يابد و از اين طريق احتمالاً در افزايش دامنة حركتي اندام فوقاني تأثير بيشتري دارد و خودپندارة بدني بيماران را افزايش مي‌دهد. در مورد تمرينات اكتيورايج نتايج با يافته‌هاي ريتمن (2006) و كيلبرت (2006) همخواني دارد.
احتمالاً به دليل اينكه ورزش موجب كاهش سفتي عضلاني و افزايش انعطاف‌پذيري مي‌شود، در افزايش دامنة حركتي مؤثر است. ولي از آنجا كه در جلب بيمار براي ورزش مؤثر نيست و تنها بر يك اندام تكيه دارد، در كاهش ادم و افزايش خودپندارة بدني تأثيرگذار نيست.
نتيجه‌گيري
نتايج نشان داد كه تمرين يوگا و پيلاتس در كاهش عوارض جانبي جراحي ماسـتكتومی از جمله دامنة حركتي اندام فوقاني و ادم و خودپندارة بدني مؤثر است و عوارض جراحي را بهبود مي‌بخشد. به گونه‌اي كه افزايش دامنة حركتي اندام فوقاني و كاهش ادم را بعد از تمرينات يوگا و پيلاتس شاهد بوديم. اين تمرينات بيمار را براي مراحل بعدي درمان (شيمي درماني و راديوتراپي) آماده مي‌كند، در نتيجه بر خودپندارة بدني بيمار تأثير مي‌گذارد. بنابراين پيشنهاد مي‌شود از اين تمرين به منظور بازتواني بيماران در مراكز انستيتو كانسر استفاده شود. از آنجا كه تحقيق حاضر تنها در يك مرحلة درمان در بيماران مبتلا به سرطان پستان صورت گرفته است، پيشنهاد مي‌شود، تأثير تمرينات در مراحل مختلف درمان (شيمي‌درماني و راديوتراپي) بررسي شود.
كارآزمايي باليني: IRCT2013020712078N2
مريم قرباني 1* – يحيي سخنگويي 2
- كارشناس كارشناس ارشد بيومكانيك بيومكانيك ورزشي، دانشگاه دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي، تهران، ايران؛
- استاديار استاديار گروه فيزيوتراپي، فيزيوتراپي، دانشكدة دانشكدةفيزيوتراپي، فيزيوتراپي، دانشگاه دانشگاه علوم بهزيستي بهزيستي وتوانبخشي، توانبخشي، تهران، ايران